W tej części zapoznasz się z zasadami przygotowania tekstów. Napisanie rzetelnego tekstu naukowego wymaga pewnej wiedzy, co więcej napisanie ostatniego słowa nie oznacza końca pracy.
Tekst po napisaniu zawiera prawie zawsze błędy językowe (niekiedy ortograficzne), literówki. Niekiedy mogą pojawić się powtórzenia, źle zbudowane zdania lub konieczne jest nawet poprawienie logicznej struktury tekstu. Trzeba również ujednolicić przypisy i bibliografię. Tego wszystkiego możemy nie zauważyć w fazie pisania tekstu, gdy jesteśmy skupieni na ważnych i trudnych przemyśleniach filozoficznych. Dlatego po napisaniu, każdy tekst musi przejść kilka zabiegów, które nazywamy w skrócie redakcją tekstu.
| Redakcja tekstu jest konieczna w pracy naukowej — pominięcie jej fatalnie świadczy o autorze, a liczne błędy sugerują aby podważać rzetelność autora. Rzetelność widać najlepiej właśnie we wszystkich drobnych szczegółach! |
Odpowiednia forma tekstu
Zagadnienie to zostało opisane w osobnym rozdziale poświęconym opracowaniu technicznemu tekstów.
Podstawowe zasady redakcji tekstu
- Tekst musi się bronić (tłumaczyć) sam, bez ustnego komentarza autora. Jeśli coś wygląda na błąd nie należy zakładać, że nim nie jest tylko z tego powodu, że inni czytając to PRZED TOBĄ nie zauważyli niczego podejrzanego. Nie należy też zakładać, że ktokolwiek PO tobie go zauważy. Dlatego „błędy to wielkie chwile" — prawdopodobnie jesteś pierwszą i ostatnia osobą, która błąd zauważyła, więc musisz go natychmiast wyraźnie odnotować. Lepiej zaznaczyć błąd w jakikolwiek czytelny sposób niż pominąć go z powodu niepewności czy nieznajomości zasad profesjonalnej korekty.
- Błędy w tytułach czy nazwiskach są szczególnie denerwujące dla autora i czytelnika a są w ich opinii szczególnie łatwe do popełnienia/ominięcia.
- Drobna pomyłka w liczbach czy adresach jest bardziej dotkliwa niż literówka w zwykłym słowie. Łatwiej można domyślić się sensu słowa, zdania, a trudniej domyślić się poprawnego numeru telefonu, daty czy liczby. Dlatego taki fragmenty należy porównywać z oryginałem (źródłem), o ile taki jest. Adresy internetowe powinno się sprawdzać w przeglądarce.
Przydatne informacje o redagowaniu tekstów naukowych
Akapity
Zalecane jest, aby podział tekstu na akapity uwydatniał logiczny podział prowadzonego rozumowania. Często przyjmuje się zasadę: jedna myśl (argument) na jeden akapit, ale nie zawsze da się ją stosować. Taki podział ułatwia zrozumienie myśli autora, a piszącego zmusza do zastanowienia się nad logiczną strukturą pracy.
Cytaty
Wyróżnianie tekstu cytowanego
Gdy przywołujemy wprost myśli innych autorów zawsze obowiązkowo należy wyróżnić cytowany tekst, aby uniknąć podejrzenia plagiatu(!). Istnieje kilka możliwości wyodrębniania cytatów:
- ujęcie tekstu w cudzysłowy - to najprostsza metoda, stosujemy cudzysłowy drukarskie „ ” zamiast tzw. cudzysłowów prostych "".
- wyróżnienie tekstu kursywą - wadą tego sposobu jest to, że kursywa jest używana również dla wyróżniania tekstu lub na oznaczenie słów obcojęzycznych;
- wyróżnienie tekstu inną czcionką - sposób stosowany w składzie książek i czasopism, wymaga specjalistycznej wiedzy na temat zasad wyróżniania gdyż źle zastosowany może mylić czytelnika lub może niszczyć estetykę formy graficznej tekstu.
Zasada ekonomii środków zakazuje łącznego używania różnych środków. Różne środki wyodrębniania cytatów służą bowiem do zapisu cytatów zagnieżdżonych.
W przypadku prac zaliczeniowych najczęściej używamy sposobu 1. lub 2. Pierwszy z nich jest wygodniejszy do zapisu zagnieżdżonych cytatów.
Używamy wówczas tzw. cudzysłowów francuskich « ».
Opracowanie cytatów
W tekstach naukowych wymaga się podania dokładnego źródła cytatu. W tym celu stosuje się najczęściej system przypisów. W przypadku cytowania prac klasycznych (Biblia, Platon, Arystoteles) należy zaznajomić się z zasadami cytowania szczególnych tekstów.
Cytowany tekst nie może być wyrwany z kontekstu. Wszelkie zmiany i wyjaśnienia mające zrekonstruować brakujący kontekst muszą być wyraźnie oznaczone. W tekstach naukowych stosuje się zwyczajowo w tym celu nawiasy prostokątne. W nawiasach tych wstawiamy:
- brakujące wyrazy, których można się domyślać,
- wyjaśnienia (wynikające z kontekstu),
- znak opuszczonego fragmentu (wielokropek).
Warto zwrócić uwagę na to, czy zastosowanie cytatów jest celowe. Niekiedy lepiej jest dać skrócone omówienie (również opatrzone odpowiednim przypisem). Nagminnym błędem jest zastępowanie własnej analizy filozoficznej cytatami z pracy innego filozofa.
Zasady cytowania
- Informacje powinny być potwierdzone.
- Wybieramy wiarygodne edycje źródeł (najlepiej wydania krytyczne).
- Maksymalnie wiernie oddajemy myśl autora.
- Cytujemy dosłownie i dokładnie (bez zmian i błędów!).
- Staramy się zachować kontekst.
Zasady tłumaczenia cytatów
- Wybieramy wiarygodne edycje źródeł (najlepiej wydania krytyczne).
- Można przytaczać obce tłumaczenia.
- Zawsze trzeba zaznaczyć kto tłumaczył cytat.
- Maksymalnie wiernie oddajemy sens myśli autora.
Kiedy cytować?
- Jeżeli chcemy polemizować z cudzym poglądem (pokazujemy czytelnikowi z jakimi dokładnie poglądami polemizujemy)
- Jeżeli chcemy poddać dokładnej analizie wybrane sformułowanie (dotyczy szczególnie fragmentów kluczowych dla zrozumienia problemu lub fragmentów niejasnych)
- Jeżeli chcemy dokonać analizy porównawczej (np. porównanie poglądów dwóch filozofów, analiza ewolucji poglądów jednej osoby, itp.)
- Jeżeli cytowana myśl ujmuje bardzo celnie opisywane zagadnienie
- Jeżeli przytaczamy wypowiedzi mało znane lub trudno dostępne, zwłaszcza takie, których styl ujawnia stanowisko autora (np. styl zaangażowany emocjonalnie, styl patetyczny, itp.)
Typowe błędy cytowania:
- Cytaty niekonieczne (cytowanie informacji ogólnie znanych w danej dyscyplinie, np. życiorys Platona)
- Cytaty nie związane z logicznym tokiem rozumowania
- Cytaty zastępujące własną analizę (kompilacja pracy z cytatów)
- Cytaty zbyt długie
- Cytaty niedokładnie przepisane lub z błędami (!)
- Cytaty wyrwane z kontekstu (!)
- Cytaty wyrwane z kontekstu przytaczane pośrednio za innym autorem (!)
Proponowana technika cytowania
| Reguła | Przykład |
|---|---|
| 1. Cytaty ujmujemy cudzysłowami: „”. | |
| 2. Jeżeli pojawia się cytat zagnieżdżony (cytat w cytacie) używamy cudzysłowów ostrokątnych: «» | „Co się tyczy nauk nieteologicznych, to wystarczy przypomnieć niezwykłej mądrości następujące słowa Naszego poprzednika [Leona XIII]: «Pilnie przykładajcie się do nauk przyrodniczych: na tym polu dokonywane obecnie genialne odkrycia, śmiałe i pożyteczne badania jak ze wszech miar zasługujące na podziw i hołdy współczesnych, tak też będą dla późniejszych pokoleń przedmiotem nieustannych pochwał»”. |
| 3. Do definiowania wyrażeń używamy apostrofów: ' ' (albo cudzysłowów ostrokątnych: «»). | W teorii języków formalnych 'słowo' to skończony ciąg symboli z alfabetu. |
| 4. Wyjaśnienia, dopowiedzenia, skróty oznaczamy w tekstach naukowych nawiasami kwadratowymi | „Metafizyka ta [tj. tomistyczna] spełnia od dawna w świecie katolickim rolę przewodniczki innych nauk, poddając im racjonalny pogląd na najogólniejsze własności i prawa bytu. Tę zaś rolę dlatego tak dokładnie spełnia metafizyka scholastyczna, iż sama poddaje się kierownictwu innej nauki. Tą nauką jest teologia […]”. |
| 5. Jeśli w obręb cytatu wprowadzono jakieś komentarze: autora czy narratora — wydzielamy je myślnikami. (Zasady pisowni, 98.B.3.). | „Duszą Narodu polskiego — pisze Mickiewicz — jest pielgrzymstwo polskie”. |
| 6. Można ingerować w cytat wyróżniając jego części, ale trzeba to oznaczyć (albo w nawiasie kwadratowym albo w przypisie). | „Metafizyka ta [tj. tomistyczna] spełnia od dawna w świecie katolickim rolę przewodniczki innych nauk[wyróżnienie moje - PP], poddając im racjonalny pogląd na najogólniejsze własności i prawa bytu”. |
| 7. Każdemu cytatowi musi towarzyszyć przypis dokumentujący pochodzenie tekstu (odnośnik bezpośrednio po cudzysłowie zamykającym). | „Metafizyka ta [tj. tomistyczna] spełnia od dawna w świecie katolickim rolę przewodniczki innych nauk, poddając im racjonalny pogląd na najogólniejsze własności i prawa bytu”1. |
Zobacz: Zasady pisowni i interpunkcji: 98B. Użycie cudzysłowu jako znaku cytowania.
Uwaga
|
Przypisy
Wszelkie odwołania do literatury i cytaty muszą zostać opatrzone przypisami. Zobacz o tym jak używać przypisów i jak je redagować.
Kodeks dobrych obyczajów w publikacjach naukowych
Każdy naukowiec musi nauczyć się swoistego savoir-vivre jak poruszać się w świecie nauki. W celu ułatwienia tego zadania, jakim jest wdrożenie się w styl pracy naukowej, naukowcy z całego świata zebrali fundamentalne zasady, którymi należy się kierować przy pisaniu prac naukowych. Zasady te opracowane zostały dla przedstawicieli tzw. nauk szczegółowych, jednak filozof może z nich również wysnuć wiele bardzo ważnych wniosków.
Zobacz: Kodeks dobrych obyczajow w pracach naukowych.pdf
Zobacz również: O etyce pracy naukowej.
Korekta językowa
Korekta językowa jest jednym z etapów przygotowywania tekstu do publikacji. W redakcjach czasopism dokonuje się jej nawet kilkukrotnie — literówki, błędy interpunkcyjne a czasem nawet ortograficzne zdarzają się nawet najbardziej wprawionym piszącym. Warto zapoznać się z zasadami korekty i jej narzędziami, aby rozumieć ich znaczenie i zastosować je, np. w sytuacji, gdy swój artykuł zaproponujemy do publikacji, a Redakcja czasopisma przyjmie go, jednak pod warunkiem uwzględnienia dokonanej przez nią korekty.
Zasady korekty
Poprawienie jednego błędu wymaga dwóch kroków: oznaczenia błędu czy miejsca wymagającego zmiany w tekście za pomocą stosownego znaku korektorskiego; następnie — powtórzenia tego znaku na prawym marginesie pracy na wysokości wersu, w którym konieczna jest zmiana oraz stosownym opisaniu go (patrz — dokument z systemem znaków korektorskich). W sytuacji, gdy w jednym wersie zdarzy się więcej niż jeden błąd danego rodzaju (np. trzy błędy interpunkcyjne) podstawowy znak korektorki, służący do zaznaczenia takiego błędu należy nieco zmodyfikować, np. dodając linie, kółka, gwiazdki etc., tak aby można było jednoznacznie stwierdzić, któremu znakowi umieszczonemu w tekście który ze znaków opisanych na marginesie odpowiada.
System znaków korektorskich
Poniżej przedstawiamy system znaków korektorskich wraz z opisem ich zastosowanie oraz przykładem użycia.
Na co zwracać uwagę
Dokonując korekty tekstu należy zwrócić uwagę… mówiąc krótko — na wszystko, co w tekście się znajduje począwszy od jego tytułu, aż po bibliografię, zamykającą go. Wymienienie miejsc szczególnie newralgicznych przywodzi na myśl listę niekończącą się, którą — w miarę doświadczeń z pracą nad tekstami — można by wydłużać i uzupełniać… Można wskazać jednak pewne szczególnie warte uwagi problemy redakcyjne:
- Ważne są nazwy własne — imiona, nazwiska autorów — w których błędy literowe zdają się szczególnie drażniące i mogą mieć trudne do przewidzenia konsekwencje.
- Równie ważnymi miejscami pracy są definicje, terminy fachowe, obcojęzyczne — popełnienie w nich błędu może mieć bolesne skutki dla czytelnika, który nauczy się o "immamencji" zamiast — tak jak powinien — o "immanencji".
- Innymi fragmentami, w których błędy są wręcz niedopuszczalne, to cytaty. Trzeba jednak podkreślić, że cała treść pracy wymaga uważnego przeczytania — zawsze trzeba mieć na uwadze, że świeże i niezmęczone oko uważnego Czytelnika wychwyci więcej, niż kilku korektorów.
Ważnym aspektem — o którym często zapominają studenci — jest logiczna konstrukcja tekstu i odpowiedni styl. W tekstach filozoficznych warto zwrócić szczególną uwagę na następujące kwestie związane z konstrukcją pracy:
- Treść pracy powinna koniecznie zawierać się w temacie i powinna go wyczerpywać (nie może być węższa ani szersza od tematu).
- Tytuły rozdziałów powinny być uszczegółowieniem tytułu pracy. Istotnym błędem jest użycie tytułu pracy jednocześnie jako tytułu jednego z rozdziałów tej pracy.
- Logiczne powiązanie części pracy — przed pisaniem należy sporządzić plan pracy, a następnie według niego opisywać zagadnienie. W większych pracach warto dodatkowo we wstępie zamieścić skrótową prezentację pracy i przy jej okazji uwypuklić związki logiczne pomiędzy częściami.
- Praca powinna posiadać zakończenie, które ma charakter podsumowania. Powinno być ono logicznym domknięciem pracy. Można w nim zawrzeć również wnioski o możliwych kierunkach dalszych badań, które zasugerowała niniejsza praca.
W kwestii stylu warto zwrócić uwagę na:
- Uściślanie znaczenia używanych pojęć — prawie wszystkie pojęcia filozoficzne, które posiadają dłuższą historię, mają co najmniej kilka znaczeń (np. emergencja); brak uściśleń prowadzi do nieporozumień przy używaniu tych pojęć i jest najczęstszym źródłem błędów. Niekiedy mylone bywa również znaczenie potoczne pojęcia ze znaczeniem filozoficznym (np. substancja).
- Uzasadnianie stawianych tez — teza bez uzasadnienia traci znaczenie filozoficzne (może mieć znaczenie perswazyjne lub wyrazem szkodliwego dogmatyzmu).
- Dążenie do maksymalnej jasności przekazu — autor musi założyć, że to wszystko co pozostawia domysłom czytelnika zostanie wymyślone niezgodnie z jego intencjami.
- Jasne i dokładne określanie, kto jest autorem danej myśli (np. autor opracowania, Arystoteles, Kant, etc.). Warto każdą znaczniejszą myśl opatrywać odpowiednim odwołaniem (przypisem) — zmusza to autora do (ponownego) sięgnięcia do źródeł i zwiększa szanse na trafne ujęcie oryginalnej myśli.
- Unikanie wyrażeń zwodniczych, które powodują, że nie da się ocenić wartości wypowiedzi. Tutaj można przeczytać więcej na temat wyrażeń zwodniczych i sposób ich unikania (Wikipedia).
Ćwiczenia
1. Podczas zajęć przećwiczymy klasyczną korektę na wydruku oraz poznamy zasady korekty przy użyciu programu Libreoffice Writer. Do ćwiczeń wykorzystamy materiał przygotowany przez p. mgra P. Gumułkę:
2. Jedna z ocen wystawiana jest za korektę testu. Tutaj znajdziecie przykładowy tekst z rozwiązaniem. Warto poddać go analizie przed przystąpieniem do kolokwium!
Perełki z lamusa: jak przed wiekiem radzono sobie z korektą
Oto zasady korekty, które pochodzą z opracowania z 1913 roku. Warto zwrócić uwagę na trudności, jakie mieli wówczas autorzy!
Warto w tym kontekście docenić o ile łatwiejsze życie mają współcześni autorzy…
Tu można je pobrać w lepszej jakości (format DJVU): 44_0001.djvu 45_0001.djvu.
A jeśli nie wiesz kim był wspomniany zecer, dlaczego powinien pić mleko i w jakim celu rzucał czcionką (sic!) zobacz na przykład tutaj. Znajdziesz tam również linki do innych pojęć związanych z drukarstwem.
Natomiast, jeśli tematyka ta zainteresuje Cię jeszcze bardziej, to proponujemy odwiedzić strony: Podstawy, Artykuły.
Słownik pojęć
Słownik pojęć związanych z przygotowaniem i drukiem tekstów można natomiast znaleźć tutaj.